"Aristoteli başa düşən yoxdur", - deyənlər, filosof Martha Nussbaumu tanıyırlarmı?!.

Aristotel, yəqin ki, fikirlər tarixində ən əhatəli, dərin, uzunmüddətli təsirə malik olan filosofdur. Orta Əsrlərdə böyük hərflə filosof - "Filosof" - yazılanda, Aristotel nəzərdə tutulub. İncillə Aristotelin fikirlərinin sintezindən kilsənin ortodoks görüşü yaranıb. Petrus Ramus yeni dövrün başladığını "Aristotel nə deyibsə, səhvdir!" - deyə, elan edib. Qaliley yeni fizikanı Aristotel fizikasının səhv olduğunu göstərdikdən sonra qurub, fikirlər ya onun təsiri ilə, ya da onun təsirinə reaksiya olaraq formalaşıb.

2500 ildir Aristotelin əsərlərindən geri qalan, 12 cild həcmindəki əsərləri öyrənilir, haqqında kitablar, məqalələr yazılır, müzakirə edilir, akademik tədbirlərdə təhlil olunur.

Martha Nussbaum Harvard Universitetindən "klassik fəlsəfə doktoru" adı almış filosofdur. Aristotel mövzusunda əsas avtoritetlərdən sayılır. BBC radiosu onu proqrama dəvət edir və xanım Nussbaum, qısaca, Aristotelin Metafizikasının "eynilik, davamlılıq, məntiqi mühakimə qəlibləri, məkan, zaman, maddə və səbəb-nəticə əlaqələri" haqqında olduğunu deyir, fəlsəfəsini analiz edir.

Kitabxanaçılıq fakultəsi məzunu, bədii yaradıcılıqla məşğul olan biri isə, iddia edir ki, "2500 ildir Aristotelin Metafizika əsərini başa düşən yoxdur". Sonra işarə edir ki, "yavaş-yavaş mən başa düşürəm".

Nə üçün Metafizika anlaşılmaz olmalıdır? Nə üçün əndrabadi fikirlər səsləndirən, formal fəlsəfə təhsili almamış, özünü "filosof" adlandırmaqla filosof kimi qəbul edilənlər qeyri-adi, sensasiyalı fikirlər səsləndirməklə, filosof olduqları qənaətlərini gücləndirə bilirlər?
Bu gün fəlsəfə olduqca texniki, akademik bir sahədir, özünü filosof adlandırmaqla filosof olmaq olmur.
Aforizmlər icad etmək, bəşəri dəyərlərə qarşı çıxmaq, elmi aşağılamaqla filosof olmaq mümkün deyil. Müdriklikdən yazan biri, elm tarixindən, elm fəlsəfəsindən, epistemologiyadan, elmi tədqiqatın mahiyyətindən, koqnitiv proseslərdən, neyroelmdən xəbərsizdirsə, necə idrakın xüsusi növü kimi müdriklikdən danışa bilər?

Məsələn, "Aristoteli başa düşən yoxdur", - deyənlər, çakma filosof Martha Nussbaumu tanıyırmı, oxuyubmu? Aristotel haqqında yazan və bu mövzuda avtoritet sayılan neçə müəllifin əsərləri ilə tanışdır ki, "Dünyada Aristoteli məndən başqa başa düşən yoxdur" - deyə bilir? İnsanlar reallıq hissini itirib, özləri haqqında yüksək fikirdə ola bilərlər. Ancaq intellektual zirvələr, yüksəkliklər belə asan əldə olunmur. Gərəkdir ki, oxucular da diqqətli olsunlar, dahilik iddiasında olan hər kəsə "qaz" verməsinlər, sonra reallıq hissini itirir, saçma-sapan fikirlər buraxırlar dövriyyəyə.